Reflecteren - Wat?
Zoek je reflecteren op in een woordenboek dan vind je 'weerkaatsen' en 'nadenken'. Binnen de context van kunst- en cultuuronderricht is reflecteren uiteraard 'nadenken'. Maar ook het 'weerkaatsen' geeft een meerwaarde voor een goed begrip van reflecteren bij kunst- en cultuuronderricht. Immers, de weerkaatsing is nooit hetzelfde als het origineel. Reflecteren is niet gewoon nadenken over. Reflecteren is ook het herinterpreteren van een waarneming, gebeurtenis, ervaring of van kennis. Reflecteren kan zowel over het eigen handelen gaan als over het handelen van anderen; over de betekenis die je geeft aan de kunst en de cultuur waarmee je wordt geconfronteerd. Door het reflecteren wordt de waarneming van cultuur, een gebeurtenis of (kunst)voorwerp of van je eigen handelen, het handelen van anderen, ... geëvalueerd, geanalyseerd en in een nieuwe betekenisvolle context geplaatst.
Wanneer het reflecteren over het eigen creatief handelen gaat, gebeurt dit niet enkel op het einde van het proces maar tijdens het gehele creatieve proces: bij het oriënteren, onderzoeken, uitvoeren en evalueren.
Wanneer het reflecteren over het eigen creatief handelen gaat, gebeurt dit niet enkel op het einde van het proces maar tijdens het gehele creatieve proces: bij het oriënteren, onderzoeken, uitvoeren en evalueren.
Reflecteren in CiS
Het reflecteren op cultuur wordt binnen de theorie van Cultuur in de Spiegel verbonden met het culturele zelfbewustzijn.
Het culturele zelfbewustzijn omvat alle vormen van reflectie op cultuur: van zelfwaarneming, via de verbeelding, ritueel, mythe, religie en ideologie tot filosofie en cultuurwetenschap. We vinden ook hier de vier basisvaardigheden (‘basic skills’) terug: van een individueel en collectief zelfgevoel en zelfbeeld tot het veel abstractere zelfbegrip en de analytische zelfkennis. Ik zal beargumenteren dat cultuuronderwijs juist betrekking heeft op dit individuele en collectieve culturele zelfbewustzijn, en tot doel zou moeten hebben het productieve en receptieve vermogen tot zelfreflectie, het inzicht in de eigen cultuur en die van anderen, en in cultuur in het algemeen, te vergroten en in verschillende media te leren uitdrukken.
Het culturele zelfbewustzijn (de metacognitie) maakt ook van de basisvaardigheden gebruik. Cultureel zelfbewustzijn gaat over het leven, in al zijn vormen, en maakt daarbij gebruik van alle beschikbare middelen.
Barend Van Heusden in Cultuur in de Spiegel - naar een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs
Door in te zoomen op de culturele vaardigheden aan de hand van reflectievragen bij de verschillende onderwerpen van kunst- en cultuuruitingen verwerven leerlingen een beter inzicht in de onderwerpen. Via de knop hieronder vind je een uitgewerkt voorbeeld van reflectievragen bij een cultureel thema.
Reflecteren in de leerplannen
In de leerplannen van de eerste graad werden er voor alle artistieke vakken van de basisvorming verschillende leerplandoelen opgenomen die over reflecteren gaan.
Uit de pedagogisch didactische duiding van het leerplan artistieke vorming in de eerste graad:
Uit de pedagogisch didactische duiding van het leerplan artistieke vorming in de eerste graad:
Reflecteren betekent inzicht krijgen in het proces van beschouwen en creëren. Leerlingen krijgen inzicht in hoe creaties tot stand zijn gekomen, hoe ze zelf leren en hoe hun medeleerlingen leren. Ze begrijpen hoe een creatie impact heeft op anderen, hoe die helpt cultuur te begrijpen. Reflecteren betekent een helikopterzicht innemen en terugblikken op het proces van de leersituatie en begrijpen hoe de creatie een antwoord biedt op de te onderzoeken vragen. |
Om leerlingen op een zinvolle manier te laten reflecteren over cultuur en over kunst als bijzondere uiting van cultuur is het belangrijk om zowel tijdens het beschouwen te reflecteren als tijdens elke stap van het oplossen van beeldende uitdagingen. Zo ontwikkelen leerlingen kennis en waardering voor kunst en cultuur.
Vragen om te reflecteren bij het beschouwen vind je op de pagina beschouwen en op de pagina met suggesties bij de culturele thema's.
Vragen om te reflecteren bij het beschouwen vind je op de pagina beschouwen en op de pagina met suggesties bij de culturele thema's.
Door leerlingen te laten reflecteren tijdens het creatief proces, laat je hen bewust stilstaan bij hun handelen. Leerlingen leren keuzes te maken en deze te onderbouwen. Volgende vragen kunnen het reflecteren tijdens het handelen stimuleren:
- Hoe pak je het aan?
- Heb je alle mogelijkheden bekeken?
- Wat betekent het voor jou (en voor eventuele anderen)?
- Wat zijn je verwachtingen?
De bovenstaande vragen kunnen leerlingen ook helpen om te reflecteren over het werk van medeleerlingen.