Beschouwen
Cultuur beschouwen kan zowel door cultuuruitingen (cultuur in brede zin) als kunstuitingen (cultuur in beperkte zin) te bestuderen.
Belangrijk bij het beschouwen van cultuur is dat er wordt vertrokken vanuit een open vraag waarop niet slechts één antwoord bestaat. Beschouwen betekent ook begrijpen hoe een kunsttaal werkt en hoe een kunstwerk wordt opgebouwd. Dit wil zeggen dat je, naast het bepalen van een onderwerp (thema), ook zal nadenken over de bedoeling (functie kunstwerk en de intentie van de maker) en over hoe het kunstwerk zal overkomen bij een toeschouwer (affect). Dat noemen we de inhoud (wat) van een kunstwerk.
Belangrijk bij het beschouwen van cultuur is dat er wordt vertrokken vanuit een open vraag waarop niet slechts één antwoord bestaat. Beschouwen betekent ook begrijpen hoe een kunsttaal werkt en hoe een kunstwerk wordt opgebouwd. Dit wil zeggen dat je, naast het bepalen van een onderwerp (thema), ook zal nadenken over de bedoeling (functie kunstwerk en de intentie van de maker) en over hoe het kunstwerk zal overkomen bij een toeschouwer (affect). Dat noemen we de inhoud (wat) van een kunstwerk.
Goed beschouwen, verder kijken, beter luisteren en daarbij een eigen idee vormen is dus een uitdaging die in de klas met leerlingen wordt aangegaan. Zowel voor het kijken als het luisteren zijn er inmiddels technieken ontwikkeld die gebruik maken van erg eenvoudige vragen maar die je niet laten halt houden bij een eerste indruk.
Beschouwen - kijken
Visual Thinking Strategies (VTS) is een gesprekstechniek om diepgaand waar te nemen. VTS is ontstaan uit een samenwerking tussen psycholoog Abigail Housen en het Museum of Modern Art (MoMA) in New York.
Bij VTS speel je met drie vragen.
Bij VTS speel je met drie vragen.
- Wat gebeurt er?
- Waaraan zie je dat?
- Wat zie je nog meer?
Beschouwen - luisteren
Naar analogie met VTS werd er voor muziek een analoge strategie uitgewerkt, Critical Thinking in Music (CTM). De techniek werd ontworpen door dr. Adriana Van Rensburg.
Bij CTM speel je eveneens met drie vragen.
Wil je met CTM aan de slag gaan, gebruik dan de parameters voor de muziekfragmenten. Die vind je via de knop 'meer achtergrond i.v.m. CTM'.
Bij CTM speel je eveneens met drie vragen.
- Wat gebeurt er in deze muziek?
- Wat hoor je waardoor je dit zegt?
- Wat hoor je nog meer?
Wil je met CTM aan de slag gaan, gebruik dan de parameters voor de muziekfragmenten. Die vind je via de knop 'meer achtergrond i.v.m. CTM'.
Anders kijken naar kunst
Bij hun boek 'Voorbij de Kunst. Anders kijken naar kunst met jongeren.', ontwikkelden de schrijvers Jobbe Holtes en Yotka Kroeze een cursus om de theorie en de praktijk samen te brengen. Zij gaan onder meer aan de slag met Art Based Learning, Visual thinking strategies (zie hierboven) en met Visual Thinking Routines. Bekijk de Prezi bij deze cursus.
Slow looking - slow listening
Slow looking
Zowel Art Based Learning als Visual thinking strategies en Visual Thinking Routines vallen onder de noemer slow looking (traag kijken). Slow looking is een vorm van reflectief beschouwen. Tijdens het kijken denkt, praat, discussieert, filosofeert de toeschouwer over wat hij ziet. Op die manier scherp je het kritisch denken van de leerling aan.
Slow listening
In tegenstelling tot VTS en CTM zijn slow looking en slow listening geen parallelle begrippen waarbij het ene voor het kijken geldt en het andere voor het luisteren.
Slow listening is een begrip gelanceerd door de Duitse radiomaker en musicoloog Clemens Goldberg. Slow listening houdt in dat je niet gewoon een stuk muziek beluistert, maar dat je de tijd neemt om rustig te luisteren, eventueel verschillende malen, en de context van het muziekstuk probeert te begrijpen. Bij voorkeur luister je naar een uitvoering op basis van een originele bron en niet een bewerking van het stuk.
Goldberg spreekt specifiek over de muziek van voor 1600 die volgens hem niet zomaar als een soort meditatieve feel good muziek kan aangeboden worden. Het is geen concertmuziek, wel muziek ingebed in een bepaald ritueel, in het dagelijkse leven, het leven aan het hof of gewoon van de straat.
De techniek van slow listening kan ook voor andere muziek worden gebruikt. Hedendaagse muziek vraagt soms evengoed naar duiding van de context en tijd om rustig te luisteren.
In het boek 'De stilte van de muziek voor Bach' gebruikt Liesbet Vereertbrugghen een schema dat slow listening ondersteunt:
Zowel Art Based Learning als Visual thinking strategies en Visual Thinking Routines vallen onder de noemer slow looking (traag kijken). Slow looking is een vorm van reflectief beschouwen. Tijdens het kijken denkt, praat, discussieert, filosofeert de toeschouwer over wat hij ziet. Op die manier scherp je het kritisch denken van de leerling aan.
Slow listening
In tegenstelling tot VTS en CTM zijn slow looking en slow listening geen parallelle begrippen waarbij het ene voor het kijken geldt en het andere voor het luisteren.
Slow listening is een begrip gelanceerd door de Duitse radiomaker en musicoloog Clemens Goldberg. Slow listening houdt in dat je niet gewoon een stuk muziek beluistert, maar dat je de tijd neemt om rustig te luisteren, eventueel verschillende malen, en de context van het muziekstuk probeert te begrijpen. Bij voorkeur luister je naar een uitvoering op basis van een originele bron en niet een bewerking van het stuk.
Goldberg spreekt specifiek over de muziek van voor 1600 die volgens hem niet zomaar als een soort meditatieve feel good muziek kan aangeboden worden. Het is geen concertmuziek, wel muziek ingebed in een bepaald ritueel, in het dagelijkse leven, het leven aan het hof of gewoon van de straat.
De techniek van slow listening kan ook voor andere muziek worden gebruikt. Hedendaagse muziek vraagt soms evengoed naar duiding van de context en tijd om rustig te luisteren.
In het boek 'De stilte van de muziek voor Bach' gebruikt Liesbet Vereertbrugghen een schema dat slow listening ondersteunt:
Beluistering 1 |
Geef een soort inleiding. Welke informatie weten leerlingen best op voorhand? Bevraag welke gedachten in hen opkomen bij een eerste luisterindruk? |
Beluistering 2 |
Geef nu aandacht aan de partituur zelf, of aan de tekst. Wat wil de componist in de verf zetten? Welke onhoorbare vormen liggen aan de basis? |
Naar de bron |
Wat kun je leerlingen vertellen over de bron, het manuscript ...? Wat kun je hen vertellen over de bredere achtergrond, de context van het muziekstuk? |
De componist |
Geef informatie over de componist, vooral met betrekking tot het muziekstuk. |
Suggesties |
Dit kan allerlei zijn: verbreed of verdiep door vb. linken te leggen met andere muziekstukken al dan niet van dezelfde tijd, linken te leggen met andere artistieke vormen (vb. dans, beeldende kunst ...) |
Actief beschouwen via kleine prikkels en een combinatie van culturele vaardigheden en dragers
Op basis van de theorie van Cultuur in de Spiegel hebben studenten van de Karel de Grote Hogeschool (KdG) in oktober 2016 een prikkelparcours uitgewerkt. Dit prikkelparcours maakte ook deel uit van een vormingsdag van de pedagogische begeleiding regio Antwerpen voor leraren artistieke vakken tijdens het schooljaar 2016-2017.
Elke opdracht van het prikkelparcours nodigt uit om via één of meerdere artistieke vormen actief te beschouwen. De reflectie bij wat gezien of gehoord wordt, gebeurt in een andere artistieke vorm dat de artistieke vorm van de prikkel. Elke opdracht bestaat uit een combinatie van een culturele vaardigheid met een culturele drager.
Via de knoppen hieronder kun je zowel het prikkelparcours als de bundel met blanco fiches downloaden.
In de bundel met de blanco fiches staat ook de methode van de WYSiWYG (what you see is what you get) van het Middelheimmuseum. Zij omschrijven dit als een interactieve kunstmethodiek voor jongeren van 12 tot en met 18 jaar. Via de app van het museum kun je extra info bij alle beelden krijgen en een virtueel bezoek brengen. Op de site van het museum vind je downloadbare blaadjes met vergelijkbare opdrachten als deze van het prikkelparcours.
Elke opdracht van het prikkelparcours nodigt uit om via één of meerdere artistieke vormen actief te beschouwen. De reflectie bij wat gezien of gehoord wordt, gebeurt in een andere artistieke vorm dat de artistieke vorm van de prikkel. Elke opdracht bestaat uit een combinatie van een culturele vaardigheid met een culturele drager.
Via de knoppen hieronder kun je zowel het prikkelparcours als de bundel met blanco fiches downloaden.
In de bundel met de blanco fiches staat ook de methode van de WYSiWYG (what you see is what you get) van het Middelheimmuseum. Zij omschrijven dit als een interactieve kunstmethodiek voor jongeren van 12 tot en met 18 jaar. Via de app van het museum kun je extra info bij alle beelden krijgen en een virtueel bezoek brengen. Op de site van het museum vind je downloadbare blaadjes met vergelijkbare opdrachten als deze van het prikkelparcours.
Het beschouwend gesprek
Het is moeilijk je een mening te vormen over iets wat je nog niet kent. Het beschouwend gesprek bestaat uit verschillende stappen waardoor de leerling telkens dieper kennis maakt met wat hij beschouwt om zo tot een mening te komen.
eerste indruk |
beschrijven |
analyseren |
interpreteren |
evalueren |
Eerste indruk: spontane reacties, associaties, indrukken verwoorden ...
Beschrijven: zintuiglijk waarnemen en objectief beschrijven ...
Analyseren: vormgeving beschrijven, techniek, materiaal en bouwstenen bespreken ...
Interpreteren: betekenis achterhalen, interpretaties afwegen ...
Evalueren: menig geven, waardering verwoorden, reflecteren ...
Een goed beschouwend gesprek vraagt tijd en een goede voorbereiding door de leraar. Voor veel leerlingen is diepgaand beschouwen niet gemakkelijk. Zorg er dus voor dat je voldoende vragen voorbereidt om het gesprek op gang te brengen en levend te houden.
Meer informatie? Crul, K. (2020). De grote Zeppelin. Didactiek voor kunstzinnige vorming in het secundair onderwijs. Kalmthout, Pelckmans.
Beschrijven: zintuiglijk waarnemen en objectief beschrijven ...
Analyseren: vormgeving beschrijven, techniek, materiaal en bouwstenen bespreken ...
Interpreteren: betekenis achterhalen, interpretaties afwegen ...
Evalueren: menig geven, waardering verwoorden, reflecteren ...
Een goed beschouwend gesprek vraagt tijd en een goede voorbereiding door de leraar. Voor veel leerlingen is diepgaand beschouwen niet gemakkelijk. Zorg er dus voor dat je voldoende vragen voorbereidt om het gesprek op gang te brengen en levend te houden.
Meer informatie? Crul, K. (2020). De grote Zeppelin. Didactiek voor kunstzinnige vorming in het secundair onderwijs. Kalmthout, Pelckmans.