Cultuur in de Spiegel (CiS)
Cultuur in de Spiegel - het onderzoek
'Cultuur in de Spiegel: naar een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs' is een onderzoeksproject dat tussen 2009 en 2014 werd uitgevoerd aan de Rijksuniversiteit van Groningen onder leiding van Barend van Heusden.
In Vlaanderen werd eveneens een onderzoeksproject gestart: Cultuur in de Spiegel - Vlaanderen. Dit onderzoek werd tussen 2012 en 2016 uitgevoerd door de Vrije Universiteit Brussel en HIVA-KULeuven, in opdracht van de Vlaamse overheid (CANON Cultuurcel, de cultuurcel van het Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming) en bouwt verder op het onderzoek van Barend van Heusden. De ideeën die voortkomen uit het onderzoek zijn te herkennen in de eindtermen die aan de basis liggen van de leerplannen Artistieke Vorming, Beeld en Muziek. |
Cultuur in brede zin en cultuur in enge zin - afbakening voor artistieke vakken
In zijn theorie maakt Barend van Heusden een verschil tussen cultuur in brede zin en cultuur in beperkte zin.
Cultuur in brede zin
Voor cultuur in brede zin zijn er volgens Barend van Heusden drie dingen nodig:
* mensen met een geheugen: zowel het eigen geheugen en de gewoonten als een extern geheugen zoals een tekst op papier, een digitaal geheugen...
* een werkelijkheid: het nu, dus wat nog niet is opgeslagen in het geheugen;
* vaardigheden: wat je in staat stelt om het geheugen op de juiste manier te gebruiken om de steeds veranderende werkelijkheid vorm en betekenis te geven.
Cultuur in brede zin is geen eigenschap van dingen, maar wat mensen met die dingen kunnen doen. In brede zin is cultuur het betekenis geven aan de werkelijkheid. Cultuur zit dus niet zozeer ‘in’ de dingen; het zijn alle processen, activiteiten en inspanningen die gericht zijn op het vormgeven en duiden van de (steeds veranderende) werkelijkheid.
Cultuur in beperkte zin
Voor Barend van Heusden is Cultuur in beperkte zin de vorm van cultuur waarin mensen reflecteren over cultuur. Hij onderscheidt vier vormen van cultuur over cultuur.
Cultuur in brede zin
Voor cultuur in brede zin zijn er volgens Barend van Heusden drie dingen nodig:
* mensen met een geheugen: zowel het eigen geheugen en de gewoonten als een extern geheugen zoals een tekst op papier, een digitaal geheugen...
* een werkelijkheid: het nu, dus wat nog niet is opgeslagen in het geheugen;
* vaardigheden: wat je in staat stelt om het geheugen op de juiste manier te gebruiken om de steeds veranderende werkelijkheid vorm en betekenis te geven.
Cultuur in brede zin is geen eigenschap van dingen, maar wat mensen met die dingen kunnen doen. In brede zin is cultuur het betekenis geven aan de werkelijkheid. Cultuur zit dus niet zozeer ‘in’ de dingen; het zijn alle processen, activiteiten en inspanningen die gericht zijn op het vormgeven en duiden van de (steeds veranderende) werkelijkheid.
Cultuur in beperkte zin
Voor Barend van Heusden is Cultuur in beperkte zin de vorm van cultuur waarin mensen reflecteren over cultuur. Hij onderscheidt vier vormen van cultuur over cultuur.
- Journalistiek en geschiedschrijving: de vorm die weergeeft wat zich in cultuur afspeelt.
- Kunsten, entertainment...: de vorm die gebruik maakt van verbeelding om onze ervaring met aspecten van cultuur vorm en betekenis te geven.
- Politieke, maatschappelijke, ethische, filosofische, levensbeschouwelijke... overtuigingen: de vorm die gaat over de betekenis van cultuur; waarden en normen. Hierbij stelt men vragen als: 'Hoe moet onze cultuur zijn?'; 'Wat vinden we van (onze) cultuur?'...
- Filosofie en wetenschap: deze vorm onderzoekt hoe cultuur in elkaar zit.
Culturele vaardigheden, culturele dragers en de leerling centraal
Cultuuronderwijs is steeds een samenspel van onderwerp, vaardigheden en culturele drager of medium. Bij het cultuuronderwijs -zoals bij elke vorm van onderwijs- staat de leerling centraal. Onderstaande schema's vullen deze begrippen in.
Culturele vaardighedenWaarnemen
Verbeelden Conceptualiseren Analyseren |
Culturele dragers (media)Lichaam
Voorwerp Gesproken taal Grafische tekens |
De leerling centraalOnderwerp, vaardigheid en culturele drager (medium) beïnvloeden elkaar.
De leerling is het vertrekpunt: sluiten het onderwerp en de invulling van de gekozen vaardigheden en culturele dragers aan bij de ontwikkeling van de leerling? |
Inzoomen op:
De vaardigheden
Bij elke vaardigheid kunnen werkwoorden geplaatst worden die meteen een hulp zijn om de vaardigheid te helpen ontwikkelen. Bij elke vaardigheid horen ook deelvaardigheden. Deze kunnen houvast bieden bij het ontwerpen van lessen. De deelvaardigheden zijn cursief genoteerd.
Waarnemen: voelen, horen, zien, proeven...
Zintuiglijk waarnemen; ervaren en beleven; herinneren en herkennen
Verbeelden: maken, fantaseren, doen alsof, vormgeven, construeren...
Iets maken met materialen en technieken; verzinnen en verbeelden; lichamelijk uitdrukken
Conceptualiseren: symboliseren, classificeren, waarderen, benoemen...
Benoemen/bespreken; duiden en waarderen
Analyseren: verbanden leggen, onderzoeken, ontrafelen, begrijpen...
Ontleden en onderzoeken; testen en verklaren
Noot: Als je de vier vormen van cultuur in beperkte zin vergelijkt met de vier culturele vaardigheden, zul je vaststellen dat elke vaardigheid -binnen de theorie van CiS- gelinkt is aan een vorm van cultuur in beperkte zin.
De culturele dragers
De culturele dragers worden ook media genoemd.
Het lichaam: je brein, een houding, een beweging, je zintuigen...
Een voorwerp: alles wat is gemaakt. Je kunt het aanraken, vastpakken.
De gesproken taal: een gesprek met meerdere personen, een dialoog, een monoloog, een gezongen lied...
Grafische tekens: een schets, een grafiek, een teken (letter, noot...), een symbool...
De driehoek leerling-onderwerp-vaardigheid-medium
Om een les op te bouwen vertrek je van een cultureel lesonderwerp. Waarover gaan leerlingen leren? Bij het leren zullen de leerlingen de culturele vaardigheden en dragers inzetten. Voor de leerling is het belangrijk dat de les aansluit bij zijn leefwereld. Deze is niet eenvormig. Eigenlijk is het een samengaan van verschillende werelden. Om aan te sluiten bij de leefwereld van de leerling peil je o.m. naar: de thuiswereld; de schoolwereld; de virtuele wereld; de hobbywereld; de vriendenwereld; de droomwereld...
De vaardigheden
Bij elke vaardigheid kunnen werkwoorden geplaatst worden die meteen een hulp zijn om de vaardigheid te helpen ontwikkelen. Bij elke vaardigheid horen ook deelvaardigheden. Deze kunnen houvast bieden bij het ontwerpen van lessen. De deelvaardigheden zijn cursief genoteerd.
Waarnemen: voelen, horen, zien, proeven...
Zintuiglijk waarnemen; ervaren en beleven; herinneren en herkennen
Verbeelden: maken, fantaseren, doen alsof, vormgeven, construeren...
Iets maken met materialen en technieken; verzinnen en verbeelden; lichamelijk uitdrukken
Conceptualiseren: symboliseren, classificeren, waarderen, benoemen...
Benoemen/bespreken; duiden en waarderen
Analyseren: verbanden leggen, onderzoeken, ontrafelen, begrijpen...
Ontleden en onderzoeken; testen en verklaren
Noot: Als je de vier vormen van cultuur in beperkte zin vergelijkt met de vier culturele vaardigheden, zul je vaststellen dat elke vaardigheid -binnen de theorie van CiS- gelinkt is aan een vorm van cultuur in beperkte zin.
De culturele dragers
De culturele dragers worden ook media genoemd.
Het lichaam: je brein, een houding, een beweging, je zintuigen...
Een voorwerp: alles wat is gemaakt. Je kunt het aanraken, vastpakken.
De gesproken taal: een gesprek met meerdere personen, een dialoog, een monoloog, een gezongen lied...
Grafische tekens: een schets, een grafiek, een teken (letter, noot...), een symbool...
De driehoek leerling-onderwerp-vaardigheid-medium
Om een les op te bouwen vertrek je van een cultureel lesonderwerp. Waarover gaan leerlingen leren? Bij het leren zullen de leerlingen de culturele vaardigheden en dragers inzetten. Voor de leerling is het belangrijk dat de les aansluit bij zijn leefwereld. Deze is niet eenvormig. Eigenlijk is het een samengaan van verschillende werelden. Om aan te sluiten bij de leefwereld van de leerling peil je o.m. naar: de thuiswereld; de schoolwereld; de virtuele wereld; de hobbywereld; de vriendenwereld; de droomwereld...